روان درمانی در بستر جنگ و پساجنگ

چکیده

جنگ یکی از عمیق‌ترین بحران‌های جمعی بشر است که آسیب‌های روانی گسترده‌ای را بر افراد و جوامع تحمیل می‌کند. این مقاله با تمرکز بر پیامدهای روانی جنگ و نقش روان‌درمانی در فرآیند التیام و بازسازی، به بررسی رویکردهای مختلف بالینی و چالش‌های درمانی می‌پردازد. هدف، ارائه یک چارچوب نظری و عملی برای مداخلات روان‌درمانگرانه در شرایط بحرانی و پسابحرانی است.

۱. مقدمه

      جنگ، بیش از آنکه رویدادی نظامی باشد، پدیده‌ای روانی و اجتماعی است که ساختارهای بنیادین امنیت، معنا، پیوندهای انسانی و امید را ویران می‌کند. بازسازی روان پس از جنگ نیازمند بستری درمانی است که به عمق و پیچیدگی ترومای جمعی واقف باشد. روان‌درمانگران در این زمینه با وظایفی چندلایه مواجه هستند: کاهش علائم بالینی، ترمیم هویت، بازسازی معنا و همراهی در فرآیند سوگ.

۲. پیامدهای روان‌شناختی جنگ

۲.۱. اختلالات روانپزشکی شایع

  PTSD (اختلال استرس پس از سانحه): تجربه مکرر خاطرات تروماتیک، اجتناب، برانگیختگی زیاد

 Depression (افسردگی): بی‌معنایی، بی‌لذتی، خستگی روانی، اختلال خواب

  Panic Attack(حملات وحشت‌زدگی یا پانیک): اضطراب شدید ناگهانی، تپش قلب، احساس مرگ قریب‌الوقوع

 Complicated Grief (سوگ پیچیده): تجربه طولانی‌مدت و ناتمام از غم از دست دادن عزیزان

۲.۲. آسیب‌های هویتی و معنایی

     •           فروپاشی حس انسجام روانی

     •           بحران‌های وجودی و معنایی پس از از دست دادن عزیزان یا وطن

     •           احساس شرم، گناه بازمانده یا ناتوانی در نجات دیگران

۲.۳. ترومای بین‌نسلی

    •           انتقال آسیب‌های روانی به نسل‌های بعد، حتی بدون تجربه مستقیم جنگ

    •           اضطراب و ناامنی مزمن در کودکان والدین آسیب‌دیده

۳. روان‌درمانی در شرایط جنگی و پساجنگی

۳.۱. اصول مداخله

    •           ایجاد احساس ایمنی: روان‌درمانگر باید ابتدا بستر امن روانی ایجاد کند.

     •           اعتبار دادن به تجربه: شنیدن بدون قضاوت، احترام به روایت بازمانده

     •           حفظ چارچوب درمانی در بافت بی‌ثبات

     •           توجه به ارزش‌ها و باورهای فرهنگی

۳.۲. مداخلات درمانی تخصصی

الف) درمان‌های مبتنی بر تروما:

 CBT-Trauma Focused(درمان شناختی رفتاری با تمرکز بر تروما): بازسازی افکار و باورهای مربوط به تجربه آسیب

  EMDR (درمان با حرکات چشم و پردازش مجدد): تکنیکی برای کاهش بار هیجانی خاطرات دردناک

  NET - Narrative Exposure Therapy (درمان مبتنی بر بازگویی روایت تجربه):

روایت زندگی همراه با ثبت دقیق وقایع تروماتیک، به‌ویژه در مناطق بحرانی

ب) درمان‌های پویشی:

  Relational Psychotherapy(روان‌درمانی مبتنی بر رابطه): تمرکز بر رابطه درمانگر و مراجع و بازسازی تجربه رابطه ایمن، کار بر روی احساس گناه، شرم، شکست روانی و فقدان

 ج) درمان‌های وجودی:

 Logo-Therapy(معنا درمانی): تمرکز بر جستجوی معنا، حتی در رنج،  تأکید بر امید، آزادی درونی، مسؤولیت‌پذیری و معناسازی

د) درمان‌های گروهی و اجتماع‌محور:

   •           بازسازی پیوندهای اجتماعی

   •           مشارکت جمعی در سوگواری و معناسازی

۴. درمان در بافت‌های خاص

۴.۱. کودکان جنگ‌زده

  Play Therapy بازی‌درمانیStorytelling Therapy ،    قصه درمانی،   Art Therapy نقاشی درمانی 

   •  تقویت دلبستگی امن، کاهش احساس گناه کودکانه

   •  مداخلات مدرسه‌محور برای حمایت روانی

۴.۲. زنان قربانی جنگ

    •   درمان تروما در زمینه‌های جنسیتی (تجاوز، ازدواج اجباری، از دست دادن فرزند)

      •   تقویت خودکارآمدی، احیای عزت نفس، روان‌درمانی حمایت‌محور

۴.۳. پناهجویان و مهاجران جنگ‌زده

   •           کار با ترومای چندگانه: جنگ، فرار، از دست دادن خانه، نژادپرستی

    •           درمان چندزبانه و بین‌فرهنگی، همراه با توجه به هویت از دست‌رفته

۵. چالش‌های روان‌درمانی در بستر جنگ

  Vicarious Trauma (فرسودگی ثانویه): درمانگری که با دردهای شدید بیماران دچار ترومای ثانویه می‌شود

   •           خطر بازآفرینی تروما در جلسات (Re-traumatization)

    •           نبود زیرساخت، منابع، دارو، یا فضای مناسب

    •           تابوهای فرهنگی نسبت به بیان احساس یا دریافت درمان

   •           مواجهه با خشونت، مرگ و بی‌عدالتی، بدون پاسخ روشن

۶. خودمراقبتی درمانگران

  Supervision (سوپرویژن) منظم، حمایت همتایان

     •           فعالیت‌های بازسازی روان مثل مدیتیشن، نوشتار درمانی (Therapeutic Writing)

     •           تعیین مرز با بیماران و حفظ فاصله حرفه‌ای انسانی

۷. نتیجه‌گیری

درمان تروماهای جنگی وظیفه‌ای پیچیده، انسانی و پرچالش است. روان‌درمانگر، نه صرفاً درمانگر یک اختلال، بلکه همراهی برای بازسازی انسان است. بازماندگان جنگ نیاز به دیده شدن، شنیده شدن، در آغوش گرفته شدن و معنا بخشیدن دوباره به زندگی دارند. بدون چنین فرآیندی، صلح تنها یک توقف فیزیکی در خشونت است، نه آرامش روانی برای زیستن دوباره.

اطلاعات
  • اسم کتاب :
  • نویسنده :
  • پیشنهاد از :
  • مترجم :
  • سال چاپ یا مجله چاپ شده :